Socratische Landdag
De Socratische Landdag 2021
Voor de VFP (Vereniging Filosofische Praktijk) organiseerde ik, net als het jaar daarvoor, de
Socratische Landdag. Toen deed ik zelf twee workshops, nu liet ik het over aan mijn collega’s. Geheel en al uitverkocht en volgens deelnemers en workshopgevers interessant en leuk. Het programma staat op de site van de VFP, maar hier als blog om een idee te krijgen wat dat kan inhouden: zo’n dag rondom Socrates
OCHTEND, deel I. Eerste ronde: 1,5 uur workshops 9:45-11:15u
1. Hans Bolten: Open socratische insteek
Tot op het laatste moment spannend wat Hans nu weer ging doen. Dat werd: vragen die haken. Deelnemers gingen aan de slag met “vragen die wat doen”.
2. Marlou van Paridon: Korte training in het socratisch gesprek
Marlou werkt als begeleider en trainer socratische gespreksvoering in organisaties. Zij is de auteur van het boek ‘Socratisch gesprek voor beginners’ waarvan binnenkort de zesde druk verschijnt. “In de workshop doorlopen deelnemers, binnen de gegeven 1,5 uur, aan de hand van een actuele vraag, de stappen van het socratisch gesprek en staan stil bij socratische vaardigheden als ‘je oordeel uitstellen’, ‘letterlijk luisteren’ en ‘vragen naar feiten’. De workshop was bedoeld als kennismaking, maar bleek ook geschikt als “verdieping van je ervaring met het socratisch gesprek.”
3. Rudolf Kampers: Het belang van de verplaatsing in een socratisch gesprek
Rudolf leidt socratische gesprekken, workshops en cursussen in socratische gespreksvoering vanuit Leren Filosoferen. Samen met zijn compagnon Jan Ewout Ruiter schreef Rudolf het boek ‘Filosoferen aan de keukentafel’ Want zegt hij: “In ieder goed gesprek verplaatsen we onszelf in de ervaring(en) van onze gesprekspartner(s). Zonder uitwisseling van concrete ervaringen verzandt een gesprek in abstracties en meningen. Zonder verplaatsing in de situatie van de ander kunnen we elkaar niet begrijpen. Deelnemers aan deze workshop worden met behulp van een socratisch gesprek (zandlopermodel) uitgedaagd zich regelmatig te verplaatsen; het opschorten van eigen oordelen en verdiepende vragen stellen – vragen die over de ander en zijn ervaring gaan, en niet over jou – zijn daarbij cruciaal.” Dat bleek een enerverende ervaring volgens deelnemers.
OCHTEND, deel II. Tweede ronde 1,5 uur workshops 11.30 – 13:00u
- Petra Bolhuis: het socratisch gesprek als maieutiek
Petra werkt als filosoof vanuit haar eigen praktijk ‘Maieutiek’. Want, zegt zij: “De kunst van het vragen stellen om iemands eigen wijsheid naar buiten te brengen stamt af van Socrates. Daaraan ontleen ik ook de naam van mijn werkwijze. Maieutiek is letterlijk verloskunde. Socrates zei dat hij net als zijn moeder verloskundige was, met dat verschil dat hij geen kinderen ter wereld bracht, maar mensen hielp hun eigen wijsheid geboren te laten worden. Dat kun je alleen maar ervaren in de praktijk. Hier doen we dat in een gesprek over pluraliteit. Pluraliteit zou, volgens Hannah Arendt, een manier kunnen zijn om de polarisatie en zelfs totalitarisme tegen te gaan. Woorden waar je wat aan hebt, die heeft de filosofie genoeg te bieden. De vraag is; hoe breng je die woorden tot leven in de actualiteit van vandaag de dag? Dat weet niemand behalve jijzelf. Maar om te weten te komen wat je weet en dat met elkaar te delen is er een open ruimte nodig om tot een gesprek te komen. Die ruimte biedt de maieutiek.”
2. Kristof van Rossem: de basis van het filosofisch gesprek
Kristof begeleidt al jaren filosofische gesprekken in diverse organisaties. Hij verzorgt ook, samen met Hans Bolten, opleidingen tot Socratisch gespreksleider. In zijn workshop zal Kristof een ‘light socratisch gesprek’ leiden zoals hij dat heeft uitgewerkt in zijn boek Het filosofisch gesprek. De Basis. Hij vraagt zich dan het volgende af: “Als je een filosofisch gesprek leidt, in welke stijl dan ook, wat is dan het minimum wat je moet doen als gespreksleider?” In deze workshop demonstreerde hij een ‘standaard filosofisch gesprek’. Na deelname en kritische evaluatie van de workshop, gingen deelnemers aan de slag als begeleider via een estafette-oefening.”
3. Timon Meynen: TOVEREN
Timon heeft zijn eigen filosofische praktijk Faidros en stelt overal en altijd inhoudelijke kwesties aan de orde. Hij is steeds op zoek naar vormen die ook in kortere tijd het nodige kunnen opleveren. Want zegt hij: “Het is mooi als je een week kunt uittrekken voor een socratisch gesprek, maar helaas lukt dat niet altijd ...”. Nu wil hij TOVEREN leren, een lossere aanpak van het socratisch gesprek, die te vinden is in Vrije Ruimte – Praktijkboek (2008, pag. 58–59) van Kessels, Boers en Mostert. Timon gaat TOVEREN met Tijd, Onderwerp, Vragen, Ervaringen, Reacties, Essenties en Nakaarten. Het bepalen van het onderwerp van dit gesprek is er dus een onderdeel van. De overige stappen lichtte hij kort toe, maar de nadruk lag op het TOVEREN zelf.
Extra! Pieter Mostert: met Socrates online
Pieter behoeft wellicht geen introductie hier. Hij is o.a. coauteur van 'Vrije Ruimte’ en een vaardig pedagoog. Dat hij vaak in het buitenland vertoeft weerhoudt hem er niet van deel te nemen aan het socratische leven in Nederland. Want zegt hij: “Socrates gaat met de tijd mee; dat is al 25 eeuwen zo. Na anderhalf jaar ‘oefenen’ is wel duidelijk, dat Socratische gesprekken in een online formaat zullen blijven. In deze online workshop – net als vorig jaar vanuit mijn ‘study’ in Dorchester, Engeland – wil ik een online gesprek voeren over aanpassingen van het gangbare model van het Socratisch gesprek, zodra het gesprek online plaats vindt: welke aanpassingen zijn nodig? En welke zijn mogelijk / het overwegen waard?” Wil je ervaren wat een socratisch gesprek online kan inhouden? Dan is dit je kans het medium te testen. Alsof je met Socrates zelf online gaat. Wil je dit meemaken? Wel een laptop meenemen.
LUNCH Genieten van de befaamde ISVW-keuken
MIDDAG, deel III. 2,5 uur workshops
1. Wouter Coolen en Michiel Bellon: Filoe
Wouter Coolen en Michiel Bellon zijn twee jonge Vlaamse filosofen. Onder de naam Denk-Kracht begeleiden ze filosofische gesprekken en ontwikkelden ze ondersteunend spelmateriaal. Hierbij hebben ze een bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen. Zo gaven ze, voor de vereniging voor personen met een handicap (VFG) vorm aan het laagdrempelige filosofeer-spel Filoe en ze trainen vrijwilligers om zelf met het spel aan de slag te gaan. Het doel is deelnemers kritisch voor zichzelf te laten opkomen én van elkaar te laten leren.
Daarmee hadden we een unicum want ze presenteerden dit voor de eerste keer in het Noorden.
Ze vertrokken vanuit een prikkelende belevingsactiviteit, voerden een eenvoudig filosofisch gesprek, en eindigden met een praktische verwerkingsoefening. Socratische en meer algemeen filosofische gesprekstechnieken waren als motor steeds aanwezig, maar ze hebben vooral hun filosofische spel gespeeld, begreep ik .....
2. Alfred Denker: Socrates en Heidegger: hoe vanzelfsprekendheden en schijnwaarheden te ontmaskeren
Nog een unicum. Alfred moest even denken toen hem gevraagd werd in te gaan op de vraag wat Heidegger ons kan leren over Socrates. Dat ligt niet voor de hand en juist dat onderzoek kun je met hem aangaan. Alfred is de autoriteit in Nederland en daarbuiten op het gebied van Heidegger’s leven en werk. Wat kan hij ons leren over Socrates? Dat doet hij langs deze lijnen, oftewel Holzwege:
I. Socrates en Heidegger. Verstaan als fundamentele mogelijkheid van het mens zijn: tot de zaken zelf
II. Van fenomenologie naar gelatenheid: Over taal en gesprek als wijzen van ontdekken en verbergen
III. Omdat wij een gesprek zijn: Therapie als gesprek en gesprek als therapie
IV. Dat spreekt van zelf (dialoog)
Joop Kools en Karel van Haaften: twee kroegbazen met gasten in gesprek over het publieke aspect van een socratisch café.
En ook dit was heel bijzonder. Joop en Karel leiden en begeleiden al jaren Socratische Cafe’s in Nederland en richten ze op daar waar ze komen. Joop is daarbij altijd sociaal betrokken en Karel is Plato-vertaler. Samen vormen ze een bijzonder stel kroegbazen, en zeggen zij: “Het socratisch gesprek zien wij als een bijzonder gesprek. Een gesprek met een doel, het doen van (zelf)onderzoek, het zoeken naar het goede leven, naar bezinning over opvattingen en vooronderstellingen, naar achterliggende waarden en normen.
Wordt het socratisch gesprek op deze manier publieke ruimte? Wat verstaan we nu precies onder die publieke ruimte”, wat brengt dat met zich mee?” Tijdens deze workshop onderzochten zij, op basis van eigen ervaringen, het socratisch gesprek als publieke ruimte. Ze gebruikten daarvoor de vorm van het definitiegesprek. Het was tijd dus voor een ander soort van kroeggesprek.
Rond 16.30 sloten we af, met ‘borrel en napraten’ in het ISVW-café.
Al met al was het weer een inspirerende Landdag!
Voor mij was het natuurlijk vooral begeleiden en als dagvoorzitter dit alles aan elkaar praten. Maar ook ik kon genieten van het diverse aanbod. Volgend jaar is er opnieuw een Socratische Landdag. Hou het in de gaten!
