Het onderstaande is een poging de meest complexe religie/filosofie van deze aardbol in een handzaam overzicht weer te geven. De 10 cruciale stellingen vormen elk voor zich uitgangspunten om verder in te gaan op de diverse aspecten die tezamen 'het hindoeïsme' vorm geven. Dit doe ik tijdens mijn colleges: filosofie in India.

Filosofisch gezien kun je spreken van een samenhangend 'hindoe-systeem'©pvh: een aantal kenmerken, gedeeld door ‘de wijsgerige Sanatana dharma families’, d.w.z. al die stromingen en individuen die tezamen 'het hindoe-isme' [hindoe-dharma] vormen. Te weten:

(1)  Alle zijn verbonden met de Vedas en Upanisads. Ze zijn astikas. Ze delen de brahman-atman metafysica. De vedas zijn brahman.

(2)  Geloof in god, meestal in goden. De hoeveelheden goden lijken definiërend voor ‘het hindoeïsme’. Maar dit, hoewel zeer kenmerkend als oppervlakteverschijnsel, hangt samen met het inzicht in nirguna en saguna Brahman en de ista-deva. ‘Hinduism is pluralistic not polytheist’.

(3)  Je kunt a-, dan wel non-theist zijn èn Hindoe. (Denk aan de darshanas) Maar je wordt als Hindoe geboren. (Geen bekeringsdrift.)

(4)  Ze delen een zelfde taal (Sanskriet) in een gedeelde canon. De meesten (!) accepteren de sruti en de smrti: de Vedas, Upanisads, de Mahabharata (en dan m.n. de Bhagavad Gita) de Ramayana, en evt. de zes systemen, Shankara, (advaita-) vedanta en de diverse guru-lijnen. Maar allemaal interpreteren ze dit alles zodanig dat ze het onderling zelden eens kunnen zijn. Dat werd uitgebreid besproken en onderzocht in al dan niet openbare debatten. Debat en dialoogvormen waren/zijn wijd verbreid. Er is geen centrale religieuze autoriteit. Geen paus, geen dalai-lama.

(5)  De diverse stromingen (religies) delen vaak een zelfde praktijk, gekenmerkt door een (in de vedische godsdienst niet aanwezige) (huis-) cultus met tempels, beelden en symbolen; met offeranden van bloemen, vruchten, spijzen, enz.; ze delen een veelheid aan meditatievormen, een geloof in yoga en de krachten der yogis, en nemen deel aan bedevaarten, processies en godsdienstige feesten (holi en divali). Maar de uitleg van ritueel, verbeelding en expressie en de verantwoording t.a.v de grenslegging tussen metaforische dan wel letterlijke interpretatie verschillen. Dit was meestal aanleiding tot onderzoek, geen strijd.

(6)  ‘Hindoes’ accepteren het sanatana.varna.ashrama.dharma.systeem:

(a)  de 4 ashramas (levensfasen): brahmachari (leerling) grihastha (huishouder) vanaprastha (gepensioneerde) sannyasin (alles-verzaker)

(b)  En de 4 levensdoelen (Purusartha): kama (verlangen), artha (welvaart), dharma (plicht) en moksha (bevrijding)

(c)  En het varnasysteem: shudras, vaishas, kshatriyas en brahmanen. (Dit is een politiek gevoelig onderwerp.)

(7)  Dit alles hangt nauw samen met de transcendentaal-metafysische begrippen atman (zelf), karman (oorzaak en gevolg) en samsara (de kringloop)

(8)  Daarnaast en daarbuiten (!) is er tantra: erkenning van het 'andere' en m.n. het 'vrouwelijke' element (de shakti). Aan de boven- en de onderzijde zijn er 'de buitenstaanders': de sanyassins en de outcasts (dalits, Hariyans).

(9) Kern en schil: De meeste Hindoes erkennen HET, het ene, nirguna Brahman, als de eeuwige oergrond van het vele. De ‘dingen’ zijn in wezen ‘uitdrukkingen’ (van binnen uit) ofwel (van de buitenkant) verschijningsvormen van die ene, saguna brahman geheten: saccidananda. Steeds wordt de identiteit van (het in wezen illusoire) individu, als Zelf (atman) met het transcendente en immanente Geheel (Brahman) benadrukt: tattvamasi

(10) En dus: in principe en van oorsprong is het hindoeïsme zeer gelaagd en complex, open (naar andersdenkenden) en gericht op diversiteit. Het hindoeïsme neemt principieel alle vormen van religiositeit in zich op, streeft geen eliminerende selectie na, maar is eerder geneigd een afwijkende leer of cultus als minder doelmatig dan als onjuist of onwaar te beschouwen. Dit werd besproken, veeleer dan bestreden. De beste definitie die ik kan geven van ‘het hindoeïsme’ is door op (een van) de vele (Engelstalige) encyclopedieën te wijzen.

ॐ शान्तिः शान्तिः शा