Dao-jia. Zwijgen of spreken? Over DAO (TAO)

"Die het weten spreken niet, 

Die spreken weten het niet." 

Deze woorden, werd mij verhaald, 

Zijn door Lao Tse uit de stilte vertaald. 

Hoe weten wij dat hij wist? 

Twaalf boeken schreef de wijze, 

Heeft hij zich dus vergist, 

Die ons het pad zou wijzen?"

Jan Slauerhof in YOENG POE TSOENG (van geen nut)

De DAOdejing: het boek (jing) van de Weg (DAO) en de deugd (DE) is een van de meest gelezen en daarmee minst begrepen boeken ter wereld want wie de openingszin goed begrijpt kan, met de dichter, meteen de vraag stellen of de rest van het boek dan niet onzinnig moet zijn, want:

De DAO waar over gesproken wordt, is niet de ware DAO.

Nu zijn er allerlei argumenten aan te voeren waarom je dit boek dan toch niet meteen zou moeten verscheuren, maar wellicht kunnen we het beste beginnen met de vraag hoe de DAO waar blijkbaar wel over gesproken kan worden, te onderscheiden is van de 'ware' DAO waarover gezwegen moet worden. Dit doen we door verschillende betekenissen van dit begrip (schriftteken) te onderscheiden. DAO (in het pinyin, maar meestal nog steeds als 'Tao' geschreven) betekent:

1. een weg, of pad (door het woud, naar de stad). Dit is de letterlijke en tevens de oudste betekenis van DAO. Daarmee heeft het ook het idee van een doel in zich (het pad leidt ergens heen) en zo betekent DAO, in overdrachtelijke zin, dan ook 

2. 'de juiste manier', een (juiste) methode (om ergens aan te komen, te arriveren en in die zin een leer, die ons vertelt hoe te handelen). Hier is DAO vergelijkbaar met de sanskrietterm dharma, in het Pali dhamma, door de vroege Chinese vertalers dan ook weergegeven met DAO. (Eckel in college.) 

3. DAO kan, in overeenstemming met de letterlijke betekenis (1), ook begaan of bewandelen betekenen: de weg (DAO) die begaan, bewandeld (DAO) wordt. De eerste zin kan dan ook vertaald worden als: het pad (DAO) dat begaan wordt (DAO) is niet het ware pad (DAO). 

4. Vanuit het doel terugblikkend op een lange weg, zien we daarmee een levensweg, zodat DAO vergelijkbaar is met 'het edele achtvoudige Pad' van een Boeddha, of de autobiografie van Confucius (Analects 2.4: zie mijn vorige post), of de verschillende wegen, beschreven in b.v. de Bhagavad Gita. 

5. Willen we dit verloop uitleggen aan padvolgers dan staat de DAO voor een uiteenzetting, "to give a linguistic account", zodat DAO dus ook gebruikt kan worden, juist als commentaar (!) en als een werkwoord, zoals dit gebeurt in 3) en dus ook in de eerste zin van de DAO De jing, hierboven weergegeven: (De DAO die beschreven, dan wel besproken (DAO) wordt). 

6. En dan  is er de wijze waarop DAO in de DAO De Jing en door DAOisten wordt gebruikt, namelijk als een term die refereert aan een aldoordringend, onderliggend patroon van het universum (de kosmos). Het is dan goed ons te realiseren dat deze term DAO refereert aan de onuitspreekbare DAO (7) waarover Lao Zi spreekt in de DAO DE JING. Laten we deze door hem en de  taoisten besproken DAO 'de metafysische DAO' noemen, die uiteindelijk onderscheiden moet worden van 

7. DAO, waarover sowieso niet wordt gesproken. 

 Resumerend kan DAO wandelpad, methode, levensweg, een werkwoord (begaan of uiteenzetten), een metafysisch concept, dan wel ? of ! betekenen.

 Wanneer we nu tot een enkele duiding willen komen die recht doet aan alle betekenissen, dan kunnen we zeggen dat de DAO in de klassieke Chinese filosofie de wijze is waarop de dingen zijn/worden, onafhankelijk van hoe een denker of school denkt dat de dingen zijn/worden en de wijze waarop hij/zij deze gedachten uiteenzet. Naar Bo Mou (2009)

Als we dan nog steeds de DAO als een metafysische (non-) entiteit willen bespreken, zoals dit in de DAO DE jing van Lao Zi is gedaan, dan kunnen we t.a.v. het metafysische concept 'DAO' (betekenis 6) o.a. het volgende zeggen:

De DAO staat voor de onuitputtelijke bron van alles (Hfst. 1, 25, 34, 40, 42); (voor het onuitputtelijke aspect: zie (hfst 4, 6). De DAO is aldoordringend, in alles aanwezig, waarbij de 10.000 dingen de manifestatie van DAO zijn (Hfst. 42). De DAO is de wijze waarop de 10.000 dingen tot stand komen (Chs. 2, 42, 77). De DAO is dan ook dynamisch en constant in beweging en is niet van ons te scheiden (zoals dit ook in de Leer van Het Midden (Chung Yung) wordt verkondigd). De weg vormt zich in het begaan en in onze uiteenzetting met ons eigen leven. Wij zijn de Weg en de Weg wordt in ons.[2] Waarbij Red Pine vertaalt: "De weg die een weg wordt, is niet de Onsterfelijke Weg".

Peter van Hooft. Januari 2016, Zoetermeer

 [1] (Po Tsjiu I) De vertaling van Slauerhof in zijn dichtbundel  'Yoeng poe tsjoeng': 'van geen nut'.

[2] De wijze waarop dit vorm krijgt wordt is middels een complementaire interactie van YANG (bepalende) en YIN (meegaande) factoren die onderling steeds naar een balans streven, die de kern vormt van wat deugd of innerlijke kracht (DE) genoemd. Dit vormt het onderwerp van een later gepland schrijven.

Literatuurselectie:

An Introduction to Chinese philosophy  by Karyn L. Lai 2008. 

DAO De Jing. A Philosophical Translation. Dit is een vertaling van Ames die, naar mijn ervaring en mening, altijd accuraat vertaalt en (filosofisch verantwoord) becommentarieert.  

Lao Tzu's Taoteching. Transl. by Red Pine. With Selected Commentaries of the past 2000 Centuries. Een vertaling van een man die inzicht koppelt aan poëtische zeggingskracht en gestaag werkt aan de vertaling van alle voor de Zen-traditie belangrijke geschriften. 

Chinese Philosophy A-Z. by Bo Mou (2009) Een zeer informatieve Encyclopedie.