DAO van de krijger: 7 vragen en 5 aspecten
Na de drie Grote Vormers van de Chinese cultuur en filosofie: de RU-jia, de DAO-jia en de FO-jia, ofwel het confucianisme, het taoïsme en het boeddhisme, zijn we nu toegekomen aan wat je zou kunnen aanduiden als wijsgerige oorlogsliteratuur. Handboeken, geschreven om je weg te vinden op het slagveld en om te kunnen gaan met oorlog en geweld. In China en ver daarbuiten is het meest beroemde boek dat van Sun Zi, de wijze Sun, waarbij Zi staat voor wijze zoals dit ook zo is bij Lao Zi, de schrijver van de Dao De Jing. (Zie mijn vorige blog). Ze hebben meer gemeen dan alleen deze titel en hier wil ik aangeven wat dat is, of beter: zou kunnen zijn, om zo ook te verklaren wat een generaal uit de 5e eeuw voor de gewone jaartelling doet in de Wijsgerige Jaargang.
Het boek van de generaal Sun Zi wordt de SUN ZI genoemd, want in China vallen naam van de auteur en zijn werk vaak samen, zoals dit b.v. ook het geval is in 'de Mencius' van Mencius (eigenlijk Meng Zi geheten) en de XUN ZI van de wijze Xun). Dit suggereert dat de titel wijze (zi) ook aan strategen kon worden verleend. Dus wat heeft de SUN TZU van doen met wijsheid en nog wat meer toegespitst, met filosofie?
Daartoe zou ik wat formele kenmerken kunnen opnoemen, maar dat wil ik voorlopig nog even uitstellen, want eerst wil ik proberen deze vraag te beantwoorden aan de hand van een beroemde uitspraak van Sun Zi die, vermoed ik, tevens kan aangeven wat de DAO van een krijger zou kunnen inhouden. Sun Zi zei:
Het gevecht winnen is niet de hoogste voortreffelijkheid. De hoogste voortreffelijkheid is winnen zonder te vechten.
Dit opent meteen een wat onverwacht perspectief. Opvallend aan de SUN ZI is dat uit het werk een diepe afkeer van oorlog spreekt. "Oorlog betekent altijd verlies." Oorlog dient te allen tijde vermeden te worden. De algemeen geldende raad hier is: Denk goed na, vóór je aan een strijd begint, want een conflict is gemakkelijk begonnen, maar kan niet zomaar (eenzijdig) worden beëindigd. Maar als het zover is maak je dan geen illusies en doe wat nodig is om te kunnen overwinnen zonder te strijden. Het eerste is dan nog eens goed na te denken en daartoe stelt Sun Tzu enkele vragen (een definiërend kenmerk van filosofisch denken) om het resultaat van de oorlog te kunnen inschatten en daarmee te kunnen zien wie hier wellicht kan winnen zonder te vechten:
1.Welke vorst heeft de weg (tao)?
Welke commandant heeft de meeste kundigheid?
Welke partij heeft de voordelen van klimaat en terrein?
Welk leger is nauwkeuriger in het opvolgen van de voorschriften?
Welk leger heeft de grootste kracht?
Welk leger is beter geoefend?
Welke partij is nauwkeuriger en onpartijdiger in het uitdelen van beloningen en straffen?
De notie van 'hoogste voortreffelijkheid' in het uitgangscitaat koppelt de rol van de vorst en 'de commandant' (de leidinggevende) aan de in de Chinese filosofiie alomtegenwoordige praktijk van xiushen: de cultivatie van het zelf.
De eerste vraag laat meteen het belang zien van de DAO, niet alleen in het 'taoïsme' centraal gesteld, maar in al het Chinese filosoferen. De vorst vormt het middelpunt van de centrifugerende krachten in het spel. De vragen herformulerend naar een individuele oorlogsvoering waarin 'het conventionele zelf' (de vorst) verstrikt dreigt te raken, wordt deze eerste: Wat is je doel hier? Welke weg dien je te begaan (om dit doel te bereiken)? Wat is de zienswijze van waaruit je dit pad ontwikkelt? (Kortom: wat is de strategie?)
Welke commandant heeft de meeste kundigheid?
Deze vraag herformulerend vraag je je af welke houding passend is en in overeenstemming is met de visie of zienswijze. (Hoe kun je handelen i.o.m. je zienswijze? Welke houding past daarbij? Daartoe kun je te rade gaan bij raadgevers en uitvoerders die je kunnen helpen dit ook naar buiten brengen. Bij wie of wat (wijze personen en/of literatuur?) kun en wil je te rade gaan? (Kortom: Hoe bepaal je je tactiek?).
Welke partij heeft de voordelen van klimaat en terrein?
De vraag is hier: met welke omstandigheden dien je rekening te houden? Wat is het klimaat? wil dan zeggen: Hoe staat het ervoor? Wat is de stemming? Wat aangaande de motivatie van de betrokkenen? Wat is het terrein? betekent: Waar speelt het conflict? Wat is daarin de lijfelijke positie van de betrokkenen? Wie zit en wie komt binnen? Etc. Dit vraagt om 'in- en uitwendige sterkte- en zwakte-analyses'. Kortom: deze vraag betreft het operationele niveau van de strijd, dan wel onderneming.
Welk leger is nauwkeuriger in het opvolgen van de voorschriften?
Herformulerend is de vraag: Wat zijn de regels/ gewoonten die hier (in dit klimaat, dit terrein, deze omgeving en context) bepalend zijn? Maar ook: wie is in staat om de richtlijnen, die in overeenstemming met de zienswijze zijn ontwikkeld, voor ogen te houden? Wie weet zijn visie te behouden, ook als de omstandigheden tegen zitten?
Welk leger heeft de grootste kracht?
De beantwoording van de vragen 1- 4 kan inzicht geven in de vraag die nu gesteld moet worden: Wie staat er het sterkst voor? Maar, en dat wordt essentieel geacht in de Sun TZU, dit bepaalt niet de uitkomst. Deze kan volledig anders zijn in een conflict ("Any war will surprise you") en daarom geldt dat de positie die je inneemt (HSING) (gegeven met 1-4, besproken in hfst. 5 van de SUN TZU), nog niet het gewenste resultaat geeft. En daarom is “de belangrijkste vaardigheid bij het innemen van een positie geen positie (hsing) in te nemen.” (Hfst.6)
Om deze 'positie van het zonder positie zijn' te kunnen bereiken is training (Xiushen) nodig en wordt dus de vraag:
6. 'Welk leger is beter geoefend?' of te wel: wie is het meest getraind [ervaren] in dit soort omstandigheden? Om zo te kunnen komen tot [zie de blog over Confucius] wei wu wei: handelen door niet te handelen en op deze wijze te kunnen winnen zonder te vechten, door de omstandigheden hun weg te laten vervolgen "als het rollen van ronde keien in een steil ravijn van honderden meters diep".
De laatste vraag van Sun Tzu
7.'Welke partij nauwkeuriger en onpartijdiger is in het uitdelen van beloningen en straffen?' vraagt dan naar een reflectie t.a.v. de uitwerking en het resultaat van de strijd: wat doe je met winst en verlies, om zo weer te kunnen werken aan een betere zienswijze en houding?
De 5 factoren
Wanneer we deze vragen als een reflectie-cyclus doorlopen hebben, kunnen we (in hfst 3), 5 factoren vaststellen die (voor een leger) bepalend zijn voor de overwinning. Geherformuleerd naar het individu is dit de DAO van de krijger, die zonder te vechten zal overwinnen wanneer hij :
1. weet wanneer te vechten en wanneer niet. (Denk hierbij aan de eerste maxime van de Stoicijn Epictetus: bezie wat in je macht is en wat niet en handel wel/niet in overeenstemming daarmee ….) en, wat extrapolerend: weet dan het juiste moment te kiezen, zodat er sprake is van wat SHIH wordt genoemd:
"Dat de snelheid van neerstortend water zwerfkeien kan meeslepen, komt door zijn shih. Dat een roofvogel zijn prooi uiteen doet spatten als hij toeslaat, komt door het kiezen van het juiste moment. Shih is als een gespannen kruisboog en het bepalen van het juiste moment is als het overhalen van de trekker." Ken je moment.
Wil je zo winnen zonder te vechten, dan moet je inzien [factor 2] hoe te handelen met numeriek overwicht, dan wel met het in de minderheid zijn. Dit refereert naar het inzicht dat alles anders kan zijn dan het lijkt: zwaktes kunnen krachten worden, elke kracht verbergt een zwakte. Probeer daarom, zegt Sun Zi, in te zien hoe te handelen met overwicht (van jezelf of van de tegenstander). Dit is nauw verbonden met de YIN/YANG filosofie die ook hier, in de SUN ZI, als in alle Chinese filosofie, een grote rol speelt, waarbij YIN en YANG geen grootheden zijn, maar van elkaar afhankelijke veranderende tegenstellingen. Elk YANG-proces is op weg YIN te worden, elke YIN is op weg een YANG te worden. Wees flexibel.
Factor 3: "verenigd zijn in doelstelling" refereert naar vraag 1 en 2 en daarmee naar de noodzaak een duidelijke visie en een vooropgezet doel te hebben en daar je houding op af te stemmen: Wees gefocust
Factor 4 "een goed voorbereid leger in het veld brengen" verwijst naar vraag 6 en voor de krijger die zonder strijd wil winnen betekent dit:
Wees voorbereid!
Factor 5 betreft : "een deskundige commandant en een niet-handelend vorst". En dat wil zeggen: zorg dat je acties in overeenstemming zijn met je zienswijze, maar laat de resultaten van je handelen niet je zienswijze bepalen. Vaar op eigen deskundigheid, onafhankelijkheid en volg de bewegingen van het moment.
"Zoals water zijn loop aanpast aan de glooiing van het land, zo past een leger zijn methoden aan" om zo, zonder strijd, te kunnen overwinnen. Dit is de DAO van de krijger die overwint zonder te vechten.
Zoetermeer, 2016
Literatuur
R.T. Ames. Sun-tzu. The Art of Warfare, vertaald als 'de kunst van het oorlogvoeren'.
Sun Tzu. The Art of War. With a commentary by General Hanzhang.
Lionel Giles. Sun Tzu on the Art of War.
